Katto Katne Shaphang Ka Baibl: Bynta 2
[11] Textual
Criticism. Kumba ngi la iohi, ia ka testament barim la thoh hapdeng 1450
bad 400 snem shuwa u Khrist (kumba 3,400 snem mynshuwa) bad ia ka testament
bathymmai ka ki snem AD 50-95 (kumba 2,000 snem ei ei mynshuwa).
Shuwa ba u Johannes Gutenberg u
pynmih ia ka printing press ha ka spah snem ba khatsan (kumba 600 snem
eiei mynshuwa), la pynneh ia ki jingthoh baroh (bad kane ka kynthup ia ki kitab
ka baibl) da kaba bud ia ki da ka kti. Ia kane ka kam la shimti da ki nongthoh
(scribes).
Namar ba la dap da ki hajar snem
naduh ba la thoh ia ki kitab ka baibl, ki jingthoh nyngkong (original text) kim
don shuh mynta. Haba la bud ia kino kino ki jingthoh, ka jingthoh ba bud
nyngkong eh na ki original text la khot ka 1st copy. Kaba bud na ka
1st copy la khot ka 2nd copy bad kumta ter ter. Kine ki
jingthoh la khot ki manuscripts (lane mss).
Mutdur mynta ba phi don ka 4th copy jong kano kano ka jingthoh. Lada phim don shuh ka original text bad ki
copy 1 haduh 3, kumno yn tip ba ka 4th copy ka iahap bad ka
original? Lane, phi don ka copy 3 bad 4 bad ha copy 3 la thoh ‘u briew uba
beit’ hynrei ha copy 4 la thoh ‘u briew uba biet’. Kumno yn tip kano
kaba dei katkum ka original text?
Hynrei lada phi don ki copy 5, 6
bad hangne la thoh ‘u briew uba beit’, phi lah ban ong ba ka copy 3 ka
long kaba biang bad la kum bakla bud ha copy 4.
Sa kawei ka nuksa. Mutdur ba la
kha ia phi ha u snem 1822. Lada hap wad ia ka sngi kha bad sngi iap jong phi,
mano ban kham tip, ki khun jong phi ne ki khun ba hiar pateng na phi kiba im ha
u snem 2022? Ka jingmut hangne ka long ba kat ba dang iajan ka por hapdeng ka manuscript
bad ka original text, ki jingbakla ha ka jingbud ruh kan ym don lane kan kham duna.
Textual criticism ka dei ka
jingpule bad jingwad bniah ia kaei ba la thoh ha ki original text. La leh ia
kane da katto katne rukom (la kdew tang ar jait haneng) da kaba pyndonkam ia ki
manuscript ba don mynta. Katkum ki jingioh jingtip don kumba 24,000 tylli ki
manuscript baibl mynta.
Ha shuwa ban lap ia ki Dead
Sea Scrolls, ym shim lah ban pynthikna haduh katno ki Masoretic Text (ba la
pynmih ha ka spah snem shiphew) ki iahap bad ki original text. Hynrei haba la
lap ia ki manuscripts kiba la thoh palat 1,000 snem ha shuwa bad kiba iahap bad
ki jingthoh ki Masoretic Text, kane ka pyni ba ym shim don jingtam ne jingduna
ha ki kyntein ka Baibl.
Kumba la kdew haneng, don mynta
haduh 24,000 tylli ki manuscript na ki snem bapher bapher. Lyngba ka textual
criticism, la pynshisha ba ki original text ki iahap bad ki jingthoh ba don ha
Baibl mynta. Hooid, don ki jingiapher khyndiat khynsoit (kum ka jingpynwan dur
ia ki dak Grik, ki punctuation) hynrei YM DON ka jingiapher ha ki jingmut.
Phi lah ban pule kham bniah shuh
shuh hangne.
[12] Apocrypha:
Kane ka kyntien ka mut buhrieh (hidden). Haba ngi kren shaphang ki kitab
apocrypha, kam thew satia ia tang ki 7 tylli ki kitab ba don ha ki Catholic
Baibl. Nalor ki 7 tylli, katto katne ba kham paw ki long: Epistle of Barnabas,
Shepherd of Hermes bad Book of Enoch.
Haba ngi kren shaphang ki
Apocrypha Books kumba ia sngewthuh baroh, kine ki kdew ia kito ki kitab ha ka
testament barim ba ki Balang Catholic, Orthodox, Coptic bad kiwei kiwei ki
kynhun ki pdiang kum ki Jingthoh (Scriptures) ha ki baibl jong ki. Ki
Protestants bad ki Jiw kim shim pdiang ia kine ki kitab.
Ia kine ki kitab la thoh ha ki
400 snem hapdeng ka testament barim bad bathymmai. Ha kine ki por ym don
jingiathuh paw eiei na U Blei, ka long ka por ba jar jar.
Ia kine ki jingthoh la kynthup
lang ruh ha ki baibl kum ka Septuagint, ka Latin Vulgate bad ka King James
Version hynrei la buh ia ki ha kawei pat ka ka bynta, ym ha ki testament barim
ne bathymmai.
Ha ka Council of Trent
(1545–1563), ka Balang Catholic ka la pynskhem ba kine ki jingthoh ki long ki
Jingthoh Bakhuid (Holy Scriptures) bad la pynrung ia ki ha ka testament barim.
Kine ki kitab la khot ruh ki deuterocanonical
books da ki balang ba pdiang ia ki. La kdew hangne ia kine ki kitab bad ki
balang ba pdiang ia ki.
Comments
Post a Comment